M. Erhan Durukan: Tarihte bugün; “Gaziantep, Fransız kuvvetleri tarafından işgal edildi”

1. Dünya Savaşı'ndan sonra Mondros Antlaşması ile birlikte Osmanlı Devleti parçalanır. 17 Aralık 1918 tarihinde Antep, Birleşik Krallık'a, 5 Kasım 1919 tarihinde Fransa'ya bırakılır. Ermeni Lejyonu da bu savaşta görev almıştır. Şehre 8 Şubat 1921 Günü Gazilik unvanı verilmiştir.

Tarihin Yansımasında Gazi Şehir Antep’in İşgali ve Halkın Mücadelesi

Antep savunması Milli Mücadele Savaşı’nın önemli bir abidesidir. Çünkü savunmanın süresi, savunucuları içinde bulundukları, karşı karşıya kaldıkları koşullar bakımından düşmanla kıyas kabul edilmeyecek bir nitelik göstermektedir. Dünyadaki şehir savunma savaşlarında; Verdün ve Stalingrat gibi şehir savunmalarında iki devletin modern orduları karşı karşıya savaşıyorlardı. Antep’te ise modern orduya karşı yokluğun kıskacında sıkışan halk topyekûn seferber olarak; canını siper etmiş, yüreğini koymuş, alın teri dökmüş, kanını akıtmış, hürriyetin istikbalinde bağımsızlığını aramıştı. Antep savunmasının en belirgin özelliği de tamamı ile bir halk hareketi oluşudur. Öyle ki, halk her şeyi kendi organize ederek göstermiştir. Antepli, el birliğinde, yürek dirliğinde bir araya kenetlenmişti. Düşman işgalinde devletin herhangi bir kurumundan hiçbir destek istemeden; silahını, cephanesini ve erzakını kendi sağlayarak düşmanın modern araç ve gereçlerine karşın mücadeleye girişmiştir. Antepli bunun bedelinde 6000’e yakın şehit vererek toprağın yüküne eğilmiş, acı hatıranın esintisinde gaziler kalmıştır. Bu şehrin şanlı savunması yalnız Türklerin değil bütün insanlık âleminin takdir ve hürmetini kazanmıştır. Türkiye Büyük Millet Meclisi, Antep‘i, şimdiye kadar tarihte hiç bir şehre nasip olmayan “Gazi’lik” unvanını vererek mükâfatlandırmıştır.

Bu makalede, Osmanlı Devleti’ni savaşa sürükleyen nedenler sorgulanmıştır. Bununla beraber Antep’in İngiliz ve Fransızlar tarafından önem teşkil etmesinden dolayı Antep üzerinde cereyan eden hadiseler aralanmıştır. İngiliz ve Fransız birliklerince Antep’in işgali sırasında halkın yaşadıkları zorluklar, destansı mücadelesi, yer yer dile şahitlerin ifadesini dile getirerek ve ülke etrafında meydana gelen savaşın dramı tüm çıplaklığı yansıtılmıştır. Antep savaşı ve kurtuluşu günümüze yansıması bakımından sebep ve sonuçları ortaya konulmaya çalışılmıştır.

TARİHÇE

İlk çağlar

Zeugma antik kentinden çıkarılan ve şu anda Zeugma Mozaik Müzesi'nde sergilenen "Çingene Kızı" mozaiği. Mozaikteki kişinin Yunan mitolojisindeki yeryüzü tanrıçası Gaia olduğu düşünülmektedir.

19. yüzyılda Osmanlı zamanında Gaziantep, eski adıyla; "Ayntab", 1850.

Günümüzdeki Gaziantep'in yakınlarında bulunan Dülük (Dolikhe ya da Doliche) bu yöredeki en eski kenttir. Arkeolojik kazılarından bu kentte Paleolitik dönemden beri insanların yaşadığı bilinmektedir. Ancak, Dülük Erken Tunç Çağı'ndan sonra bir sürekli yerleşim yeri hâline gelebilmiştir. Bu kent, İpek Yolu üzerinde bulunduğu için çok gelişmiştir.

İlk kurulduğunda Babil yönetimi altında kalan kent, MÖ 1700'lü yıllarda Hititler'in eline geçti. Hititler'den sonra Mısır yönetimine geçen kent, MÖ 700-MS 546 arasında ise kronolojik sırayla Medler, Asurlular ve Persler tarafından yönetilir. MÖ 6. yüzyılda ise kent sırası ile Makedonya, Selevkos ve Komagene uygarlıklarının yönetimi başlar. Değişik medeniyetlere ev sahipliği yapan Antep, 1516 yılında Osmanlıların eline geçmesiyle ilk dönemlerde Arap ve Halep Eyaleti'ne bağlı bir konumda iken, 1531 yılında Dulkadir Eyaleti'nin teşekkül etmesi sonucu, bu eyaletin sınırları arasında yer alarak 1818 senesine kadar bu konumunu muhafaza etmiştir. Bu tarihten itibaren yeniden Halep eyaletine sancak olarak bağlanmıştır. Şehir, Osmanlı kent kültüründe önemli bir yer almıştır.

Yeni bir kent

Romalılar, Dülük yakınlarına Antiochia ad Taurum adında yeni bir kent kurar. Bu kent İsa'nın havarilerinden Yuhanna'nın Hristiyanlık'ı yaymak için seçtiği merkezlerden biri olmuştur. Kent, MS 395 yılında Bizans İmparatorluğu'nun eline geçer.[5] MS 636 yılında halife Ömer bin Hattab, İslamiyet'i yaymak için Ayıntap ve Hatay yöresini Bizanslıların elinden alır. Bu şekilde Ayıntap halkı İslamiyet'i kabul eder. Bu arada Dülük, hızla eski önemini yitirmektedir.

1071 yılında Alp Arslan'ın Malazgirt Savaşı'ndaki zaferinden sonra kent Selçuklu yönetimine geçer. Bir dönem Eyyübilerin eline geçen kent, 1270 yılında Moğolların Ayıntap'a saldırmasıyla, 1389 yılında Dulkadiroğulları'nın ve 1471 yılında Memlük Devleti'nin egemenliğine geçmiştir.

Osmanlı yönetimi

1516 yılında Yavuz Sultan Selim'in Mercidabık Muharebesi'ndeki zaferinden sonra Ayıntap, Osmanlı yönetimine geçer. Osmanlılar döneminde kente çok sayıda cami, medrese, han ve hamam inşa edilmiştir. 1516-1596 yılları arasında kent, üretim, ticaret ve el sanatları yönünden de çok gelişmiştir. 1641 ve 1671 yıllarında iki defa kenti ziyaret eden Evliya Çelebi, kentte 22 mahalle, 8 bin ev, 100 kadar cami, medrese, han, hamam ve bir de kapalı çarşı olduğunu yazar ve seyahatnamesinde aynen "Dünya yüzünden geniş bir ili, göz alıcı büyük yapıları her yerden aranan eşyası, birçok mezraları, bolluk ve verimliliği, bitimsiz yiyecek ve içecek pınarları ve ırmaklarıyla burası 'Şehr-i Ayıntab-ı Cihan'dır" der. Osmanlı döneminde Ayıntap, asla kendi eyaletinde olmayıp, önce Maraş (bugünkü Kahramanmaraş), sonra Halep eyaletinde yer almıştır. Buna rağmen Ayıntap'ın kültürü Arap kültüründen fazla etkilenmemiştir.

Antep Savunması

1.Dünya Savaşı'ndan sonra Mondros Antlaşması ile birlikte Osmanlı Devleti parçalanır. 17 Aralık 1918 tarihinde Antep, Birleşik Krallık'a, 5 Kasım 1919 tarihinde Fransa'ya bırakılır. Ermeni Lejyonu da bu savaşta görev almıştır. Şehre 8 Şubat 1921 Günü Gazilik unvanı verilmiştir.

Antep halkı, 1920 yılında, Fransız birliklerinin Antep'e yerleşmesi üzerine direnişe başlar. 1920 yılının Ocak ayında Karayılan komutasındaki çeteler, Fransızların bir süvari birliğini pusuya düşürür. Şahin Bey, 200 kişilik milis gücüyle 1920 yılının Mart ayına kadar Antep'teki Fransız askerlerine karşı savaşır. Ancak açlık, cephanesizlik ve şehre yardım ulaşamaması sebebiyle Antep halkı, 9 Şubat 1921'de teslim olmak zorunda kalır. Savaş tam 10 ay 9 gün sürer. 25 Aralık 1921'de Ankara Anlaşması gereğince Fransız birlikleri şehri boşaltır.

Cumhuriyet dönemi

Gaziantep, 1987 yılında çıkarılan 3398 sayılı kanun ile büyükşehir unvanı kazandı. Başlangıçta iki ilçe (Şahinbey ve Şehitkamil) Gaziantep Büyükşehir Belediyesi'nin sınırlarına dahil edildi. 2004 yılında çıkarılan 5216 sayılı kanun ile büyükşehir belediyesinin sınırları valilik binası merkez kabul edilerek yarıçapı 30 kilometre olan dairenin sınırlarına genişletildi. Bu sınırlar içinde kalan ilçeler, büyükşehir ilçe belediyeleri hâline geldi. 2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı kanun ile 2014 Türkiye yerel seçimlerinin ardından büyükşehir belediyesinin sınırları il mülki sınırları oldu.

Şu anda üç merkez ilçesi vardır bunlar; Şahinbey, Şehitkamil ve Oğuzeli ilçeleridir.

2013 yılında Suriye İç Savaşında NATO üyesi Türkiye'ye yönelik herhangi bir askeri hamleye karşılık askeri hamle için Gaziantep'e Adana ve Kahramanmaraş'ın ardından Türkiye'nin isteğiyle MIM-104 Patriot yerleştirilmiştir. 2023 yılında, kent yaşanan depremlerde ağır hasar gördü.